ยุทธศาสตร์การเข้าสู่ประชาคมอาเซียน
(ตอนที่ 2)
ตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ไทยโพสต์ ฉบับวันที่ 13 มิถุนายน 2556
ในคอลัมน์กระบวนทรรศน์
เรื่องยุทธศาสตร์การเข้าสู่ประชาคมอาเซียน ตอนที่ 1 ผมได้เขียนไปแล้วเกี่ยวกับ
ยุทธศาสตร์การเข้าสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของไทย คอลัมน์ในวันนี้ จะเป็นตอนที่ 2
โดยจะวิเคราะห์ถึงยุทธศาสตร์การเข้าสู่ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนของไทย
แนวคิดเรื่องการจัดตั้งประชาคมอาเซียนเกิดขึ้นในการประชุมสุดยอดอาเซียนที่บาหลี
ในปี 2003 โดยได้มีการจัดทำ Bali Concord 2 ซึ่งตกลงกันว่า จะจัดตั้งประชาคมอาเซียนขึ้นภายในปี
2020 (แต่ต่อมาร่นมาเป็นปี 2015) ประชาคมอาเซียนจะมี
3 ประชาคมย่อย ได้แก่ ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN
Political-Security Community: APSC) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน
(ASEAN Economic Community: AEC) และประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน
(ASEAN Socio-Cultural Community: ASCC)
สำหรับประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน
ซึ่งผมจะเรียกสั้นๆ ว่า APSC
นั้น ได้มีการจัดทำ Blueprint หรือ
แผนงานการจัดตั้งประชาคม โดยได้แบ่งเรื่องหลักๆ คือ การพัฒนาทางการเมือง
กลไกป้องกันและแก้ไขความขัดแย้ง การจัดการกับประเด็นปัญหาความมั่นคงในรูปแบบใหม่
รวมทั้งการทำให้ APSC เป็นแกนกลางของระบบความมั่นคงในภูมิภาค
โจทย์สำคัญของไทย คือ
เราจะมียุทธศาสตร์ในการเข้าสู่ APSC อย่างไร คำตอบของผมคือ เราจะต้องทำการบ้าน
และการบ้านสำคัญของไทย คือ การทำ SWOT Analysis วิเคราะห์ผลกระทบของ
APSC ต่อไทย ทั้งในเชิงบวกและในเชิงลบ และวิเคราะห์จุดอ่อน
จุดแข็งของไทย หลังจากนั้น เราก็กำหนดยุทธศาสตร์ในการเข้าสู่ APSC ว่า เราจะรุกตรงไหน รับตรงไหน ยุทธศาสตร์ APSC ของไทย
น่าจะมีรูปร่างหน้าตาคร่าวๆ ดังนี้
1.
การพัฒนาทางการเมือง
เรื่องแรกที่
APSC
Blueprint ให้ความสำคัญคือ การส่งเสริมประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชน
และการติดต่อในระดับประชาชนต่อประชาชน อย่างไรก็ตาม อาเซียนยังมีปัญหามาก เกี่ยวกับพัฒนาการประชาธิปไตย
หลายประเทศสมาชิกยังเป็นเผด็จการ และแม้จะมีการจัดตั้งกลไกด้านสิทธิมนุษยชนอาเซียน
แต่กลไกดังกล่าว ที่เราเรียกย่อว่า AICHR ก็ไม่มีประสิทธิภาพและขาดเขี้ยวเล็บ
·
SWOT
Analysis
สำหรับการวิเคราะห์ผลกระทบของ APSC ต่อไทยในเรื่องนี้
คือ ความร่วมมือในกรอบอาเซียนในประเด็นด้านประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชนจะเพิ่มมากขึ้น
แต่ขณะเดียวกัน
ปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนก็อาจจะเพิ่มมากขึ้นด้วย
ซึ่งอาจเป็นผลมาจากการเคลื่อนย้ายบุคคลที่มีความเสรีมากขึ้น
ทำให้มีการย้ายถิ่นฐานและปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน การค้ามนุษย์
การกดขี่แรงงานต่างด้าว จึงอาจเพิ่มมากขึ้น
·
ยุทธศาสตร์
ดังนั้นยุทธศาสตร์ของไทยต่อ APSC
ในเรื่องนี้ คือ การที่ไทยควรจะมีบทบาทนำในการส่งเสริม ความร่วมมือด้านการพัฒนาทางการเมือง โดยเฉพาะการส่งเสริมประชาธิปไตย
ส่งเสริมและปกป้องสิทธิมนุษยชนในกรอบอาเซียน
อย่างไรก็ตาม ไทยก็จะต้องมีแผนรองรับ
ปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน ที่อาจจะเพิ่มมากขึ้น ซึ่งเป็นผลมาจากการจัดตั้ง APSC
2.
กลไกป้องกันและแก้ไขความขัดแย้ง
APSC Blueprint ตั้งเป้าหมายจะสร้างกลไกป้องกันความขัดแย้ง
โดยจะมีมาตรการสร้างความไว้เนื้อเชื่อใจระหว่างกัน หรือ CBM การจัดประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน การจดทะเบียนการซื้อขายอาวุธในอาเซียน
และการพัฒนาระบบเตือนภัยล่วงหน้า
อย่างไรก็ตาม
การพัฒนามาตรการเหล่านี้ไม่ใช่เรื่องง่าย และอาจเสร็จไม่ทันปี 2015
การประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนก็ยังมีความร่วมมือที่เบาบางมาก ดังนั้น หากอาเซียนยังไม่มีความร่วมมือทางทหารอย่างเข้มข้น
การพัฒนาไปสู่ APSC อย่างแท้จริง คงจะไม่เกิดขึ้น
อีกเรื่อง ที่ Blueprint
กล่าวถึง คือ การพัฒนากลไกแก้ไขความขัดแย้ง
ซึ่งมีการระบุถึงกลไกต่างๆ ที่จะแก้ไขความขัดแย้งอย่างสันติวิธี อย่างไรก็ตาม
มีกลไกหนึ่งที่สหประชาชาติใช้อย่างได้ผลคือ กองกำลังรักษาสันติภาพ
ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ได้มีการถกเถียงกันในประเด็นที่ว่า ควรมีการจัดตั้งกองกำลังรักษาสันติภาพของอาเซียนหรือไม่
แต่ขณะนี้อาเซียนยังไม่สามารถตกลงกันในเรื่องนี้ได้
· SWOT
Analysis
การวิเคราะห์ผลกระทบของ APSC
ในเรื่องนี้ต่อไทย คือ ในอนาคต อาเซียนน่าจะมีกลไกป้องกันและแก้ไขความขัดแย้งขึ้น
อย่างไรก็ตาม ยังมีความไม่แน่นอนว่า กลไกดังกล่าวจะมีประสิทธิภาพมากน้อยแค่ไหน
ดังนั้น ปัญหาความขัดแย้งระหว่างประเทศสมาชิกก็ยังจะไม่หมดไปง่ายๆ
ประเทศสมาชิกยังคงมีความไม่ไว้วางใจซึ่งกันและกัน กรณีพิพาทเรื่องพรมแดน
น่าจะยังคงเป็นปัญหาอยู่ต่อไป ยุทธศาสตร์ทางทหารของประเทศสมาชิกอาเซียน ยังคงตั้งอยู่บนพื้นฐานว่า
ประเทศเพื่อนบ้านอาจจะเป็นศัตรู ซึ่งหากอาเซียนแก้ปัญหาเหล่านี้ไม่ได้ การจัดตั้ง APSC
อย่างแท้จริง คงจะไม่เกิดขึ้น
ซึ่งไทยก็คงจะเสียประโยชน์ ผลประโยชน์แห่งชาติ ของไทยในระยะยาว คือ
การมีความสัมพันธ์ที่ดีกับประเทศเพื่อนบ้าน ยุติความขัดแย้ง และร่วมมือกันในการสร้างเอกภาพของอาเซียนให้เกิดขึ้น
· ยุทธศาสตร์
ดังนั้น ยุทธศาสตร์หลักของไทยต่อ APSC
ในเรื่องนี้ คือ
ไทยจะต้องมีบทบาทนำในการส่งเสริมกลไกป้องกันและแก้ไขความขัดแย้งของอาเซียนให้มีประสิทธิภาพ
นอกจากนี้ ไทยควรผลักดันให้มีการจัดตั้งกองกำลังรักษาสันติภาพของอาเซียนขึ้น
เพราะนอกจากจะเป็นกลไกในการจัดการความขัดแย้งในอาเซียนแล้ว
ยังจะทำให้อาเซียนมีความเป็นเอกภาพมากขึ้น
ซึ่งรวมถึงการส่งกองกำลังของอาเซียนเข้าร่วมกับกองกำลังรักษาสันติภาพของสหประชาชาติด้วย
3.
ประเด็นความมั่นคงในรูปแบบใหม่
จุดประสงค์หลักของ APSC
ในเรื่องนี้คือ การตอบสนองอย่างมีประสิทธิภาพและทันท่วงทีโดยสอดคล้องกับหลักการความมั่นคงที่ครอบคลุมทุกมิติ
จากภัยคุกคามในทุกรูปแบบ ซึ่งรวมถึงภัยคุกคามในรูปแบบใหม่ ได้แก่ อาชญากรรมข้ามชาติ
การค้ามนุษย์ การค้ายาเสพติด และอาชญากรรมทางคอมพิวเตอร์ นอกจากนี้ ปัญหาภัยพิบัติ
ก็อาจถือได้ว่า เป็นภัยคุกคามในรูปแบบใหม่ได้ด้วย
·
SWOT Analysis
สำหรับการวิเคราะห์ผลกระทบของ
APSC ในประเด็นความมั่นคงในรูปแบบใหม่ต่อไทยนั้น
ผลกระทบในเชิงบวก คือ น่าจะเกิดความร่วมมือในการจัดการกับปัญหาเหล่านี้ในกรอบอาเซียนมากขึ้น
ซึ่งจะเป็นผลดีต่อไทย
อย่างไรก็ตาม ผลกระทบในเชิงลบ คือ ไทยอาจจะต้องเผชิญกับปัญหาความมั่นคงในรูปแบบใหม่เพิ่มมากขึ้น
โดยเฉพาะอาชญากรรมข้ามชาติ การค้ามนุษย์ ปัญหายาเสพติดข้ามชาติ
และอาชญากรรมทางคอมพิวเตอร์ นอกจากนี้ ปัญหาจากกลุ่มก่อการร้ายและอาชญากรรมข้ามชาติ
แสวงประโยชน์จากการเปิดและเคลื่อนย้ายเสรีทางเศรษฐกิจ
จะทำให้การป้องกันและปราบปรามมีความยุ่งยากและสลับซับซ้อนมากยิ่งขึ้น
· ยุทธศาสตร์
ดังนั้น
ยุทธศาสตร์ของไทยต่อ APSC ในประเด็นนี้ คือ
ไทยควรมีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมความร่วมมือในการจัดการกับปัญหาเหล่านี้
ร่วมกับประเทศอาเซียนอื่นๆ ในกรอบความร่วมมือของอาเซียน
สำหรับ ในประเทศไทยเอง
ไทยก็ควรมีแผนรองรับปัญหาความมั่นคงรูปแบบใหม่ ที่อาจจะมีปัญหาเพิ่มมากขึ้น
จากการจัดตั้ง APSC
สำหรับในเรื่องของภัยพิบัติ
ไทยก็ควรมีแผนการจัดการภัยพิบัติสอดคล้องกับแผนการจัดการภัยพิบัติในกรอบอาเซียน
และควรมีบทบาทในเชิงรุกในการส่งเสริมให้กลไกจัดการภัยพิบัติของอาเซียน มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
4.
ASEAN Centrality
เป้าหมายอีกประการของ
APSC คือ การที่จะทำให้ประชาคมอาเซียนเป็นศูนย์กลางหรือเป็นแกนกลางของระบบความมั่นคงในภูมิภาค
ซึ่งในประเด็นนี้ อาเซียนก็จะต้องดำเนินการในหลายกรอบ ทั้งในกรอบของอาเซียน+1
กับมหาอำนาจ อาเซียน+3 กรอบ East Asia Summit หรือ EAS
กรอบ ADMM+8 (การประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนกับ
8 ประเทศคู่เจรจา) และกรอบการประชุม ASEAN Regional
Forum หรือ ARF ด้วย
· SWOT
Analysis
การวิเคราะห์ผลกระทบของการทำให้
APSC เป็นแกนกลางของระบบความมั่นคงในภูมิภาค คือ
จะส่งผลกระทบในเชิงบวกต่อผลประโยชน์ของไทยเป็นอย่างมาก
เพราะจะเป็นการเพิ่มอำนาจการต่อรองให้กับอาเซียนและไทย
โดยเฉพาะกับมหาอำนาจต่างๆ อย่างไรก็ตาม
อุปสรรคสำคัญของการผลักดัน APSC ให้เป็นแกนกลางคือ ความแตกแยกและความไม่เป็นเอกภาพของอาเซียน
· ยุทธศาสตร์
ดังนั้น
ยุทธศาสตร์ของไทยในเรื่องนี้จึงชัดเจน ที่ไทยจะต้องมีบทบาทนำ ในการส่งเสริมให้ APSC
เป็นแกนกลางของระบบความมั่นคงในภูมิภาค
ไทยจะต้องมียุทธศาสตร์ในเชิงสร้างสรรค์ ที่จะสามารถแก้ไขจุดอ่อนที่สุดของอาเซียน
คือ ความแตกแยกและการไร้เอกภาพ ซึ่งมาตรการระยะยาวในเรื่องนี้
ก็อาจจะต้องไปเชื่อมกับการเสริมสร้างอัต-ลักษณ์อาเซียน ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญของประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน
นอกจากนี้ ไทยควรมียุทธศาสตร์ที่ชัดเจนในการที่จะกำหนดบทบาทที่เหมาะสมกับสถานภาพของประเทศ
ในแต่ละกรอบความร่วมมือกับมหาอำนาจ คือ ไทยควรมียุทธศาสตร์ที่เหมาะสมทั้งในกรอบ อาเซียน+1, อาเซียน+3, EAS, ADMM+8 และ ARF ด้วย
