ประชาคมอาเซียนหลัง 2015

 ตีพิมพ์หนังสือพิมพ์ไทยโพสต์ วันที่ 27 พฤศจิกายน 2557              

              เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายนนี้ ในการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งล่าสุดที่กรุงเนปิดอว์ ประเทศพม่า เรื่องใหญ่ของการประชุมคือ การจัดทำปฏิญญาเนปิดอว์ กำหนดวิสัยทัศน์ของประชาคมอาเซียนหลังปี 2015 คอลัมน์กระบวนทรรศน์ในวันนี้ จะสรุปสาระสำคัญของปฏิญญาดังกล่าว พร้อมกับเสนอข้อเสนอของผมเกี่ยวกับวิสัยทัศน์ประชาคมอาเซียนหลัง 2015 ดังนี้

               ปฏิญญาเนปิดอว์

               ตามที่ได้กล่าวแล้ว เรื่องใหญ่ของการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งล่าสุดคือ การจัดทำปฏิญญาเนปิดอว์กำหนดวิสัยทัศน์ของอาเซียนหลัง 2015 ซึ่งสามารถสรุปได้ดังนี้

·       วิสัยทัศน์หลัก

สำหรับวิสัยทัศน์หลักของปฏิญญาเนปิดอว์คือ

               - ปรับปรุงประชาคมอาเซียน และจะให้มีบูรณาการในเชิงลึกมากขึ้น ด้วยการส่งเสริมความร่วมมือทั้งในเชิงลึกและในเชิงกว้าง และให้มีบูรณาการกันระหว่าง 3 ประชาคมย่อยของประชาคมอาเซียน คือ ประชาคมการเมืองและความมั่นคง ประชาคมเศรษฐกิจ และประชาคมสังคมและวัฒนธรรม

               - อาเซียนเป็นประชาคมที่ประชาชนเป็นศูนย์กลาง

               - จัดทำ ASEAN Development Goals หรือ เป้าหมายแห่งการ พัฒนาของอาเซียน

               - อาเซียนเป็นศูนย์กลางของสถาปัตยกรรมในภูมิภาค

               - อาเซียนมีการกำหนดท่าทีร่วมกัน ในประเด็นปัญหาของโลก เพื่อที่จะทำให้อาเซียนเพิ่มบทบาทของอาเซียนในประชาคมโลก

               - ปรับปรุงกลไกและสถาบันต่างๆของอาเซียน โดยเฉพาะการเพิ่มบทบาทของสำนักเลขาธิการอาเซียน

·       ประชาคมการเมืองและความมั่นคง

สำหรับวิสัยทัศน์ต่อประชาคมการเมืองและความมั่นคงในยุคหลัง 2015  เรื่องสำคัญคือ

               -  ยึดมั่นในหลักการพื้นฐานของกฎบัตรอาเซียน สนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (TAC) และข้อตกลงอื่นๆของอาเซียน

               - ส่งเสริมเครื่องมือทางการทูตในการแก้ไขความขัดแย้งอย่างสันติวิธี และจะพัฒนากลไกแก้ไขความขัดแย้งของอาเซียน

               - ส่งเสริมเอกภาพและความเป็นหนึ่งเดียวของอาเซียน เพื่อเพิ่มบทบาทของอาเซียนใน comprehensive security

               - กระชับความสัมพันธ์กับประเทศคู่เจรจา โดยยึดหลัก ASEAN Centrality  คืออาเซียนเป็นศูนย์กลางของความสัมพันธ์

               - ส่งเสริมบรรทัดฐานของอาเซียนโดยเฉพาะ TAC และจะส่งเสริมให้มีการจัดทำบรรทัดฐาน ของภูมิภาค โดยใช้บรรทัดฐานของอาเซียนเป็นแกน

·      ประชาคมเศรษฐกิจ

สำหรับวิสัยทัศน์ประชาคมเศรษฐกิจหลัง 2015 จะมีประเด็นหลักดังนี้

- AEC 2025 จะประกอบด้วย เศรษฐกิจของอาเซียนที่บูรณาการและเป็นหนึ่งเดียว อาเซียนที่มีพลวัต อาเซียนที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลาง และอาเซียนที่มีบทบาทในเศรษฐกิจโลก หรือ Global ASEAN

           - มีการลดช่องว่างแห่งการพัฒนาในอาเซียน

           - มีการเชื่อมโยงในภูมิภาคเอเชีย โดยมีอาเซียนเป็นศูนย์กลาง โดยเฉพาะการเน้นการเชื่อมโยงทางด้านโครงสร้างพื้นฐาน

           - อาเซียนมีบทบาทเป็นศูนย์กลางของบูรณาการทางเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชียตะวันออก และให้อาเซียนเป็นศูนย์กลางของสถาปัตยกรรมทางเศรษฐกิจในภูมิภาค

           - อาเซียนมีบทบาทในการจัดการปัญหาเศรษฐกิจโลก และอาเซียนมีจุดยืนร่วมกันต่อปัญหาเศรษฐกิจโลก

ข้อเสนอวิสัยทัศน์ประชาคมอาเซียนหลังปี 2015

               ผมมองว่า วิสัยทัศน์อาเซียนหลัง 2015 ที่สรุปมาจากปฏิญญาเนปิดอว์ข้างต้นนั้น ค่อยข้างน่าผิดหวัง เพราะโดยรวมแล้ว ก็ไม่มีอะไรใหม่ วิสัยทัศน์ส่วนใหญ่ก็เป็นเรื่องเดิมๆที่อาเซียนทำอยู่แล้ว ดังนั้น จึงเป็นวิสัยทัศน์ที่ไม่ได้มองไปไกล นอกจากนั้น วิสัยทัศน์ของประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียนที่ปรากฏอยู่ในปฏิญญาเนปิดอว์ ก็แทบจะไม่มีอะไรเลย

ผมจึงขอเสนอวิสัยทัศน์ของอาเซียนหลัง 2015 เพิ่มเติมจากปฏิญญาเนปิดอว์ ดังนี้

·      SWOT analysis

               ก่อนที่จะมีการทำวิสัยทัศน์ จะต้องมีการทำวิเคราะห์สภาวะแวดล้อมทั้งภายนอกและภายในของอาเซียน เพื่อจะสามารถระบุได้ว่า อะไรคือโอกาส อะไรคือภัยคุกคามของอาเซียน อะไรคือจุดอ่อน อะไรคือจุดแข็งของอาเซียน ผมจึงขอเสนอให้อาเซียนจัดทำการวิเคราะห์ SWOT Analysis ก่อนการทำวิสัยทัศน์อย่างละเอียด

·      กฎบัตรอาเซียน
                              วิสัยทัศน์อาเซียนหลัง 2015 จะต้องมีการแก้กฎบัตรอาเซียนให้มีความทันสมัย โดยเรื่องหลักที่จะต้องมีการแก้คือ

               - แก้ให้กฎบัตรอาเซียนเป็นกฎบัตรของประชาชนอย่างแท้จริง

               - มีมาตราใหม่ระบุกลไกของภาคประชาสังคมในอาเซียน โดยอาจจะมีการจัดตั้งสภาที่ปรึกษาหรือ Concultative Council ซึ่งจะเป็นกลไกของภาคประชาชน

               - มีการศึกษาพิจารณาความเป็นไปได้ของการจัดตั้งกลไกนิติบัญญัติของอาเซียน ในลักษณะสภานิติบัญญัติอาเซียน หรือ ASEAN Parliament ขึ้น

               - มีการพิจารณาจัดตั้งกลไกตุลาการของอาเซียนขึ้น ในลักษณะศาลสถิตยุติธรรมอาเซียน หรือ ASEAN Court of Justice

·      ประชาคมการเมืองและความมั่นคง

               ผมมองว่า APSC หลัง 2015 เรื่องสำคัญคือ การดำเนินมาตราการต่างๆที่ปรากฏอยู่ใน APSC Blueprint ให้เสร็จสมบูรณ์

               นอกจากนี้ APSC หลัง 2015 ควรมีการดำเนินการในเรื่องเหล่านี้เพิ่มเติม

               - จัดตั้งกองกำลังรักษาสันติภาพอาเซียนขึ้น

               - ปรับปรุงกลไกสิทธิมนุษยชนของอาเซียน โดยเพิ่มบทบาทในด้านการปกป้อง (protection) ให้กับ AICHR และควรมีการบรรจุหลักการของสหประชาชาติ โดยเฉพาะหลักการ Responsibility to Protect ใน TOR ใหม่ของ AICHR ด้วย เพิ่มบทบาทให้กับเลขาธิการอาเซียนและภาคประชาสังคม และพิจารณาความเป็นไปได้ของการจัดตั้งศาลสิทธิมนุษยชนของอาเซียน หรือ ASEAN Court of Human Rights

·      ประชาคมเศรษฐกิจ

               สำหรับวิสัยทัศน์ของ AEC หลัง 2015 นั้น ผมขอเสนอประเด็นสำคัญดังนี้

               - ให้ AEC พัฒนาไปสู่การเป็นตลาดร่วมที่สมบูรณ์แบบอย่างแท้จริง โดยมีการเปิดเสรี 4 ด้าน คือ การค้า บริการ เงินทุน และแรงงาน

               - ในระยะยาว AEC ควรพัฒนาไปเป็นสหภาพเศรษฐกิจอาเซียน โดยเน้นการหลอมรวมเศรษฐกิจของ 10 ประเทศให้เป็น 1 เดียว โดยมีนโยบายการค้าเดียว และนโยบายเศรษฐกิจเดียว

               - มีมาตรการลดช่องว่างรวยจนในอาเซียนให้ได้ เพราะนี่คืออุปสรรคสำคัญของความร่วมมือทางเศรษฐกิจของอาเซียน

               - มีการปรับทัศนคติ และสร้างอัตลักษณ์อาเซียนขึ้น เพื่อให้ประเทศสมาชิกมองประเทศสมาชิกอื่น เป็นหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจ ไม่ใช่คู่แข่งทางเศรษฐกิจ อีกต่อไป

               - AEC หลัง 2015 จะต้องมีบูรณาการทั้งในเชิงลึกและในเชิงกว้าง

·      ประชาคมสังคมและวัฒนธรรม

               และเช่นเดียวกับเสาหลักอื่น ASCC หลัง 2015 จะต้องเดินหน้าต่อในการดำเนินมาตรการต่างๆใน ASCC Blueprint ให้เสร็จสมบูรณ์

               อย่างไรก็ตาม ผมมองว่า มี 2 เรื่องใหญ่ที่ ASCC จะต้องเน้นเป็นพิเศษในอนาคตคือ

               - การสร้างอัตลักษณ์อาเซียน การสร้างอัตลักษณ์ร่วม ที่จะทำให้คน 600 ล้านคน มีอัตลักษณ์ร่วมกันโดยมีความรู้สึกว่า 600 ล้านคนเป็นพวกเดียวกันอย่างแท้จริง

               - และอีกเรื่องหนึ่ง ที่เป็นเรื่องสุดท้าย ที่ผมอยากจะเน้นคือ การที่ ASCC หลัง 2015 จะต้องมีวิสัยทัศน์และยุทธศาสตร์ ในการที่จะทำให้ประชาคมอาเซียน เป็นประชาคมที่มีประชาชนเป็นศูนย์กลางอย่างแท้จริง

ยุทธศาสตร์สหรัฐต่ออาเซียน ปี 2014 (ตอนที่ 2)

ตีพิมพ์หนังสือพิมพ์ไทยโพสต์ ฉบับวันที่ 13 พฤศจิกายน 2557

               เมื่อเร็วๆนี้  Dr. Susan Rice, National Security Advisor  ของสหรัฐ ซึ่งคล้ายๆกับตำแหน่งเลขาธิการสภาความมั่นคงแห่งชาติของไทย ได้ไปกล่าวสุนทรพจน์ที่ Brookings Institution ซึ่งเป็น Think Tank อันดับ 1 ของสหรัฐ สุนทรพจน์ดังกล่าว เป็นการพูดถึงนโยบายของสหรัฐต่อเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ คอลัมน์กระบวนทรรศน์ในวันนี้ จะสรุปวิเคราะห์สุนทรพจน์ดังกล่าว ดังนี้

               ในตอนต้นของสุนทรพจน์ Rice ได้อ้างคำพูดของ Obama ในตอนมาเยือนมาเลเซียช่วงต้นปีนี้ว่า ในช่วงที่ผ่านมา ภูมิภาคเอเชียได้มีการเปลี่ยนแปลงไปเป็นอย่างมาก อิทธิพลของเอเชียเพิ่มมากขึ้น และบทบาทของเอเชียในเวทีโลกก็เพิ่มมากขึ้น แต่การผงาดขึ้นมาของเอเชียเป็นผลของการผงาดขึ้นมาของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ดังนั้น ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จึงเป็นจุดศูนย์กลางของยุทธศาสตร์สหรัฐต่อเอเชีย

               เศรษฐกิจ

               ทางด้านเศรษฐกิจ ขณะนี้อาเซียนมีขนาดเศรษฐกิจใหญ่เป็นอันดับ 7 ของโลก และอาเซียนเป็นประเทศคู่ค้าอันดับที่ 4 ของสหรัฐ การลงทุนของสหรัฐในภูมิภาคอาเซียนมีมูลค่ามากที่สุดในเอเชีย และในอนาคตเศรษฐกิจของอาเซียนจะมีอัตราการเจริญเติบโตที่สูงที่สุดในโลก ดังนั้น ในอนาคต อาเซียนจะมีความสำคัญต่อเศรษฐกิจของสหรัฐมากขึ้นไปอีก

               และนี่ก็คือเหตุผลสำคัญ ที่ทำให้สหรัฐผลักดันการจัดตั้งเขตการค้าเสรี Trans-Pacific Partnership หรือ TPP ซึ่งมี 4 ประเทศสมาชิกอาเซียนเข้าร่วมการเจรจาอยู่ คือ เวียดนาม มาเลเซีย สิงคโปร์ และบรูไน

               ขณะนี้สหรัฐกำลังรีบเร่งขยายความสัมพันธ์ด้านการค้าและการลงทุนกับอาเซียน ในช่วงเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา รัฐมนตรีกระทรวงพาณิชย์ของสหรัฐ ได้นำคณะนักธุรกิจสหรัฐมาเยือน ฟิลิปปินส์ เวียดนาม และพม่า เพื่อแสวงหาโอกาสทางธุรกิจใหม่ๆ

               นอกจากนี้ ผู้แทนการค้าของสหรัฐก็ได้พบปะกับรัฐมนตรีเศรษฐกิจของอาเซียนในช่วงเดือนสิงหาคมที่ผ่านมาที่พม่า

               ความมั่นคง

               สำหรับทางด้านความมั่นคงนั้น เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ก็มีบทบาทสำคัญในการสร้างสันติภาพและเสถียรภาพในภูมิภาค โดยสหรัฐมีไทยและฟิลิปปินส์ที่เป็นพันธมิตรเก่าแก่กันมาอย่างยาวนาน นอกจากนี้ สหรัฐก็มีสิงคโปร์ที่เป็นหุ้นส่วนด้านความมั่นคงที่สำคัญอีกประเทศหนึ่ง

               ในช่วงเดือนเมษายนที่ผ่านมา ประธานาธิบดี Obama กับประธานาธิบดี Aquino ของฟิลิปปินส์ ได้ลงนามข้อตกลงความร่วมมือด้านการป้องกันประเทศ ซึ่งจะเป็นการส่งเสริมความร่วมมือระหว่างกองทัพของทั้ง 2 ประเทศ นอกจากนี้ สหรัฐได้เพิ่มความร่วมมือกับมาเลเซียและเวียดนาม โดยเฉพาะในด้านความมั่นคงทางทะเล

               และก็ยังมีอีกหลายเรื่องที่สหรัฐและอาเซียนร่วมมือกัน ทั้งในด้านสิ่งแวดล้อม การจัดการภัยพิบัติ การต่อต้านการก่อการร้าย และการแก้ไขความขัดแย้งทางทะเลในภูมิภาค

               อาเซียน

               ความร่วมมือต่างๆเหล่านี้ เกิดขึ้นจากความพยายามของสหรัฐในการกระชับความสัมพันธ์กับสถาบันในภูมิภาคโดยเฉพาะกับอาเซียน โดยได้มีการประชุมสุดยอดอาเซียนกับสหรัฐ มาตั้งแต่ปี 2009 และได้มีการประชุมอย่างต่อเนื่องเป็นประจำทุกปี สหรัฐได้ส่งทูตมาประจำอาเซียนคือ Nina Hachigian               

               การปฏิสัมพันธ์กับอาเซียนได้ก่อให้เกิดประโยชน์ในด้านต่างๆ โดยเฉพาะในการจัดการทาง   ด้านภัยพิบัติ การลงทุนในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน ด้านพลังงานสีเขียว และความร่วมมือความมั่นคงทางทะเล

               นอกจากนี้ สหรัฐยังมีกรอบความร่วมมือ Lower Mekong Initiative ซึ่งได้เน้นความร่วมมือทางด้านสาธารณสุข การศึกษา และการปกป้องสิ่งแวดล้อมด้วย

               สิทธิมนุษยชน

               อีกเรื่องที่สหรัฐให้ความสำคัญต่อภูมิภาคอาเซียนคือ การส่งเสริมประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชน โดยได้เห็นความสำเร็จและความคืบหน้าในอินโดนีเซียในกระบวนการพัฒนาประชาธิปไตย ประธานาธิบดี Omaba ก็จะได้พบปะกับประธานาธิบดี Widodo ของอินโดนีเซีย ในช่วงการประชุมสุดยอดอาเซียน-สหรัฐในเดือนพฤศจิกายนนี้

               นอกจากนี้ สหรัฐได้เห็นความคืบหน้าทางด้านประชาธิปไตยในพม่า แต่ก็ยังมีสิ่งท้าทายหลายประการในกระบวนการเปลี่ยนผ่านประชาธิปไตยในพม่า

               อย่างไรก็ตาม เป็นที่น่าเสียดายที่พัฒนาการประชาธิปไตยในประเทศไทยได้สะดุดหยุดลง แต่สหรัฐก็จะยังคงยึดมั่นในการเป็นพันธมิตรกับประเทศไทยต่อไป แต่อย่างไรก็ดี สหรัฐต้องการเห็นไทยกลับคืนสู่การมีรัฐบาลที่เป็นประชาธิปไตยโดยเร็วที่สุด

               สรุปวิเคราะห์

               และนั่นก็คือสุนทรพจน์ของ Dr.Susan Rice ที่ได้กล่าวถึงยุทธศาสตร์สหรัฐต่อภูมิภาคอาเซียน โดยได้เน้นถึงการกระชับความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐกับอาเซียน ทั้งทางด้านเศรษฐกิจและความมั่นคง

               อย่างไรก็ตาม ผมมองว่า สุนทรพจน์ของ Rice ไม่ได้มีอะไรแปลกใหม่ แต่เป็นแนวยุทธศาสตร์และ นโยบายมาตรฐานของสหรัฐต่ออาเซียน สุนทรพจน์เน้นการใช้คำหวาน ภาษาทางการทูต และภาษาดอกไม้ ซึ่งก็เป็นเรื่องปกติของสุนทรพจน์ของนักการเมืองระดับสูงของสหรัฐ

               แต่ยุทธศาสตร์ที่แท้จริงของสหรัฐนั้น Rice ไม่ได้พูดออกมา ซึ่งก็เป็นเรื่องปกติที่นโยบาย  ต่างประเทศมักจะมีวาระซ่อนเร้นอยู่มากมาย  ยุทธศาสตร์หลักของสหรัฐที่ไม่ได้ประกาศออกมาคือ การครองความเป็นเจ้าในภูมิภาคต่อไป ยุทธศาสตร์การปิดล้อมจีน หรือการสกัดกั้นการขยายอิทธิพลของจีนทางทหาร การแข่งกับอิทธิพลของจีนในภูมิภาคอาเซียน และยุทธศาสตร์การส่งเสริมและปกป้องผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของสหรัฐในภูมิภาคอาเซียน และนี่ก็คือเหตุผลที่จะเป็นคำอธิบายสำคัญที่จะมาตอบคำถามว่า ทำไมสหรัฐต้องการที่จะกระชับความสัมพันธ์กับอาเซียน และทำไมสหรัฐจึงต้องปรับยุทธศาสตร์ในเชิงรุกต่อภูมิภาคอาเซียนด้วย