Obama Doctrine

Obama Doctrine

ตีพิมพ์ในสยามรัฐสัปดาหวิจารณ์ ประจำวันศุกร์ที่ 8 – วันพฤหัสบดีที่ 14 เมษายน 2554


เมื่อช่วงสัปดาห์ที่แล้ว ประธานาธิบดี Obama ได้กล่าวสุนทรพจน์ ประกาศหลักการ การใช้กำลังทางทหารของสหรัฐฯ โดยเกี่ยวโยงกับกรณีของสงครามในลิเบีย คอลัมน์โลกทรรศน์ในวันนี้ จะวิเคราะห์หลักการดังกล่าว ซึ่งอาจเรียกเป็นภาษาอังกฤษว่า Obama Doctrine ดังนี้

Obama Doctrine

เมื่อวันที่ 28 มีนาคมที่ผ่านมา Obama ได้กล่าวสุนทรพจน์ที่ National Defense University ประกาศหลักการ การใช้กำลังทางทหารของสหรัฐฯ โดยเฉพาะกรณีของลิเบีย ซึ่งสุนทรพจน์ในครั้งนี้ อาจจะกล่าวได้ว่าเป็น Obama Doctrine หรือ หลักการของ Obama ในการใช้กำลัง ซึ่งหลักการดังกล่าว มีสาระสำคัญ ดังนี้

Obama ได้กล่าวในตอนแรกว่า สหรัฐฯได้เล่นบทผู้นำ ในการส่งเสริมความมั่นคงของโลก และเสรีภาพ อย่างไรก็ตาม มีความเสี่ยงและผลลบจากการใช้กำลังทางทหาร ดังนั้น สหรัฐฯ จะต้องระมัดระวัง พยายามไม่ใช้กำลังทางทหารในการแก้ปัญหาของโลก แต่หากปัญหาดังกล่าว กระทบต่อความมั่นคง ผลประโยชน์ และค่านิยมของสหรัฐฯ สหรัฐฯก็จำเป็นที่จะต้องใช้กำลังทางทหาร
Obama ได้กล่าวเป็นหลักการพื้นฐานว่า ตัวเขาในตำแหน่งประธานาธิบดี มีตำแหน่งเป็นผู้นำกองทัพด้วย ดังนั้น การตัดสินใจใช้กำลัง จึงสำคัญอย่างยิ่ง และเขาได้กล่าวว่า สหรัฐฯจะไม่รีรอ ที่จะใช้กำลังทางทหาร อย่างทันที เด็ดขาด หากจำเป็น เพื่อป้องกันประเทศ โดยเฉพาะ เมื่อผลประโยชน์ทางด้านความมั่นคงแห่งชาติได้รับผลประทบโดยตรง และนี่คือเหตุผลสำคัญ ที่สหรัฐฯ ทำสงครามต่อต้านการก่อการร้าย โดยเฉพาะกับกลุ่ม al Qaeda และส่งทหารเข้าไปรบกับนักรบ Taliban ในอัฟกานิสถาน

อย่างไรก็ตาม มีหลายกรณี ที่ความมั่นคงปลอดภัย ไม่ได้ถูกคุกคามโดยตรง แต่ผลประโยชน์และค่านิยมได้รับผลกระทบ อาทิ ปัญหาเรื่องภัยพิบัติ การป้องกันการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ สิทธิมนุษยชน และผลประโยชน์ทางด้านเศรษฐกิจ ในกรณีเหล่านี้ บางครั้ง สหรัฐฯ อาจจะต้องตัดสินใจใช้กำลัง แต่ในกรณีลักษณะนี้ สหรัฐฯจะไม่ใช้กำลังเพียงประเทศเดียว แต่จะเน้นการระดมความร่วมมือของประชาคมโลก คือ เน้น พหุภาคีนิยม โดยการเป็นผู้นำของสหรัฐฯ จะไม่เป็นไปในลักษณะการบุกเดี่ยว ลุยเดี่ยว แต่จะดึงเอาพันธมิตรเข้ามาด้วย
ลิเบีย

นั่นคือ Obama Doctrine หรือหลักการของ Obama ในการใช้กำลัง ซึ่งหลักการดังกล่าว ได้ถูกนำมาใช้ครั้งแรกในกรณีของสงครามลิเบีย

เมื่อ Gaddafi เลือกที่จะโจมตีและเข่นฆ่าประชาชน และกองกำลังของ Gaddafi กำลังจะเข้าโจมตีเมือง Benghazi ฐานที่มั่นของฝ่ายต่อต้าน ซึ่งในที่สุด Obama ก็บอกว่า สหรัฐฯไม่มีทางเลือก ที่จะต้องใช้กำลังทหารเพื่อยุติการเข่นฆ่าประชาชน แต่ในการดำเนินการทางทหาร สหรัฐฯไม่ได้ดำเนินการแต่เพียงฝ่ายเดียว แต่มีพันธมิตรที่ใกล้ชิด โดยเฉพาะอังกฤษกับฝรั่งเศส เข้าร่วมด้วย ซึ่งการดำเนินการทางทหารก็บรรลุเป้าหมาย คือ การยุติการเข่นฆ่าประชาชนของ Gaddafi แต่บทบาทของสหรัฐฯจะเป็นบทบาทที่จำกัด สหรัฐฯจะไม่ส่งกองกำลังภาคพื้นดินเข้าไปในลิเบีย และสหรัฐฯได้ส่งมอบภารกิจทางทหารให้กับนาโต้

อย่างไรก็ตาม มีชาวอเมริกันที่ได้ตั้งคำถามว่า สหรัฐฯควรที่จะแทรกแซงทางทหารในครั้งนี้หรือไม่ โดยมองว่า สหรัฐฯไม่ควรทำตัวเป็นตำรวจโลก โดยเฉพาะขณะนี้ มีปัญหาภายในอยู่มากมาย ซึ่ง Obama ได้ตอบคำถามนี้ว่า ในแง่หลักการแล้ว สหรัฐฯไม่สามารถใช้กำลังทางทหาร จัดการกับการเข่นฆ่าประชาชนในทุกที่ในโลกนี้ได้ แต่ในกรณีของลิเบีย กำลังประสบกับการเข่นฆ่าประชาชนที่มีความรุนแรงมาก และสหรัฐฯก็มีความสามารถที่จะยุติความรุนแรงดังกล่าว โดยมีความชอบธรรมจาก UNSC มีแนวร่วมการสนับสนุนจากนานาชาติ และจากโลกอาหรับ และสหรัฐฯสามารถหยุดยั้งกองกำลังของ Gaddafi ได้ โดยไม่จำเป็นต้องส่งกองกำลังภาคพื้นดินเข้าไป Obama มองว่า หากสหรัฐฯปฏิเสธความรับผิดชอบ ก็เท่ากับเป็นการทรยศต่อความเป็นอเมริกัน บางประเทศอาจทำเป็นมองไม่เห็น และเมินเฉยต่อความรุนแรงดังกล่าว แต่สำหรับสหรัฐฯ สำหรับประธานาธิบดี Obama ไม่สามารถปฏิเสธความรับผิดชอบนี้ได้

อย่างไรก็ตาม มีชาวอเมริกันอีกกลุ่มหนึ่งที่มองตรงกันข้าม คือมองว่า ปฏิบัติการทางทหารของสหรัฐฯ ไม่ควรจำกัดอยู่แค่การปกป้องประชาชน แต่ควรมีเป้าหมายในการล้มล้าง Gaddafi เลย ซึ่ง Obama ได้ตอบโต้แนวคิดดังกล่าวว่า ลิเบียจะดีขึ้นแน่ หากไม่มี Gaddafi และเขาก็สนับสนุนเป้าหมายในการกำจัด Gaddafi แต่วิธีการในการบรรลุเป้าหมายดังกล่าว ควรจะเป็นวิธีการที่ไม่ใช้กำลังทางทหาร หากสหรัฐฯเลือกที่จะใช้กำลังในการเปลี่ยนระบอบในลิเบีย จะเป็นความผิดพลาดครั้งยิ่งใหญ่ เพราะสหรัฐฯจะต้องส่งกองกำลังภาคพื้นดินเข้าไปในลิเบีย และจะต้องเกิดความสูญเสียเป็นจำนวนมาก Obama ได้เปรียบเทียบว่า การส่งทหารเข้าไปในลิเบีย ก็เท่ากับกำลังก่อสงครามอิรัก ภาค 2 ซึ่งสงครามอิรักใช้เวลาในการเปลี่ยนระบอบถึง 8 ปี และทหารสหรัฐฯเสียชีวิตไปหลายพันคน ไม่นับชาวอิรักที่เสียชีวิตเป็นจำนวนมาก และสูญเสียเงินในการทำสงครามถึง 1 ล้านล้านเหรียญ บทเรียนของสงครามอิรัก ทำให้ Obama คิดว่า ไม่ควรให้เกิดขึ้นอีกในลิเบีย

ในตอนท้ายของสุนทรพจน์ Obama บอกว่า มาตรการของสหรัฐฯในขณะนี้ จะเป็นมาตรการทางอ้อม คือ การตัดเส้นทางอาวุธของ Gaddafi ตัดเส้นทางการเงิน สนับสนุนฝ่ายต่อต้าน และร่วมมือกับประเทศอื่นๆในการโค่นล้ม Gaddafi แต่คงต้องใช้เวลา คือ Gaddafi คงจะไม่ถูกโค่นล้มในเร็ววัน

บทวิเคราะห์

• ผมมองว่า การประกาศ Obama Doctrine หรือหลักการใช้กำลังของ Obama ในครั้งนี้ ทำให้
เห็นชัดเจนมากขึ้น เกี่ยวกับนโยบายของ Obama ทางด้านการทหาร ซึ่งในช่วงที่ผ่านมา มีความกำกวมอยู่มาก อย่างไรก็ตาม Obama Doctrine แตกต่างไปอย่างมาก จากแนวคิดเดิมของ Obama จากตอนที่เขาเป็นประธานาธิบดีใหม่ๆ ซึ่งในตอนนั้น Obama พยายามจะฉายภาพว่า เขาจะปฏิรูปนโยบายต่างประเทศของสหรัฐฯใหม่ และจะผลักดันโลกให้เข้าสู่ยุคใหม่ของความร่วมมือ ซึ่งเป็นแนวคิดแบบเสรีนิยม และอุดมคตินิยม แต่ 2 ปีที่ผ่านมา ได้ทำให้แนวนโยบายอุดมคตินิยมของ Obama ประสบปัญหาอย่างหนัก เพราะธรรมชาติของการเมืองโลก สวนทางกับแนวคิดของ Obama คือ ในโลกแห่งความเป็นจริงนั้น เป็นโลกของสัจนิยม ที่เต็มไปด้วยความขัดแย้ง Obama Doctrine ได้ชี้ให้เห็นว่า Obama กำลังมีแนวคิดที่เป็นสัจนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ อย่างไรก็ตาม นโยบายของ Obama ก็แตกต่างจากในสมัยของ Bush ที่มีลักษณะเป็นสัจนิยมแบบสุดโต่ง โดยยุทธศาสตร์ของ Obama มีลักษณะเป็นลูกผสม ระหว่างสัจนิยมกับอุดมคตินิยม แต่ก็มีแนวโน้มที่จะเป็นสัจนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ และความเป็นอุดมคตินิยมก็ลดลงเรื่อยๆ

• สำหรับยุทธศาสตร์ต่อลิเบียของ Obama นั้น ก็ออกมาในแนวลูกผสมเหมือนกัน คือ มีความเป็น
สัจนิยมในการตัดสินใจใช้กำลังทางทหาร แต่ยังคงมีมิติของอุดมคตินิยมหรือเสรีนิยมอยู่ โดยเฉพาะในส่วนที่ สหรัฐฯจะพยายามลดบทบาท และขยายปฏิบัติการทางทหารให้เป็นลักษณะของพหุภาคี และจำกัดขอบเขตปฏิบัติการทางทหาร เป็นเพียงแค่ป้องกันการเข่นฆ่าประชาชน แต่ไม่ถึงขั้น การบุกโจมตีลิเบียเพื่อเปลี่ยนระบอบ

• สำหรับแนวโน้มบทบาทของสหรัฐฯในสงครามลิเบียในอนาคตนั้น Obama ได้ยืนกรานแล้ว
ว่า จะไม่ใช้กำลังภาคพื้นดิน บุกลิเบียเพื่อเปลี่ยนระบอบ สาเหตุสำคัญ คือ ลิเบียไม่มีความสำคัญพอ ทั้งในด้านผลประโยชน์ทางการเมือง และเศรษฐกิจ ที่จะทำให้สหรัฐฯต้องแทรกแซงทางทหาร และ Obama ก็ปวดหัวอยู่มากพอแล้วในสงครามอัฟกานิสถาน Obama ไม่ต้องการให้เกิดสงครามอิรัก ภาค 2

นอกจากนี้ ผมมองว่า ยังมีอีกสาเหตุหนึ่งที่ Obama ไม่ต้องการใช้กำลังโค่น Gaddafi แต่ Obama ไม่ได้ประกาศสาเหตุนั้นในสุนทรพจน์ นั่นก็คือ ความวิตกกังวลว่า หาก Gaddafi ถูกโค่นล้มลง จะเกิดสุญญากาศทางการเมืองในลิเบีย ฝ่ายต่อต้าน Gaddafi ก็ไม่มีหลักประกันว่า จะสร้างเสถียรภาพทางการเมืองได้ สถาบันทหารของลิเบียก็อ่อนแอมาก ดังนั้น จึงมีแนวโน้มว่า จะเกิดความวุ่นวายทางการเมือง และสภาวะอนาธิปไตยในยุคหลัง Gaddafi ลิเบียอาจกลายเป็นรัฐที่ล้มเหลว เหมือนอัฟกานิสถาน ก่อนที่นักรบ Taliban จะเข้ายึดอำนาจ ซึ่งทำให้สหรัฐฯวิตกกังวลว่า สภาวะดังกล่าว จะทำให้กลุ่มก่อการร้ายหัวรุนแรง โดยเฉพาะ al Qaeda อาจจะฉวยโอกาสเข้ายึดอำนาจรัฐในลิเบียได้

ดังนั้น ยุทธศาสตร์ในระยะยาวของ Obama ที่ยังไม่ได้ประกาศ น่าจะเป็น ยุทธศาสตร์การปิดล้อม หรือ containment คือ ยุทธศาสตร์การจำกัดบทบาทของ Gaddafi ซึ่งจะเหมือนกับยุทธศาสตร์ที่สหรัฐฯเคยใช้ในการปิดล้อมอิรัก ในสมัย Saddam Hussein และเหมือนกับยุทธศาสตร์ของสหรัฐฯที่ใช้ในการปิดล้อมอิหร่าน และเกาหลีเหนือ ในปัจจุบัน